Pytanie: Emeryt lub rencista, który w 2018 r. pozostawał w zatrudnieniu, pełnił służbę lub wykonywał inną pracę zarobkową albo prowadził działalność powinien powiadomić ZUS o osiągniętych przychodach. Oświadczenie to należy nadesłać w terminie do 28 lutego br. Czy obowiązek ten dotyczy każdego emeryta i rencisty?

Odpowiedź:

Nie. Obowiązek ten nie dotyczy emerytów, którzy osiągnęli powszechny wiek emerytalny lub osób pobierających emeryturę częściową.

Zatem, oświadczenie składają tylko emeryci i renciści, którzy nie osiągnęli wieku emerytalnego i którzy w ciągu minionego roku kalendarzowego pozostawali w zatrudnieniu, pełnili służbę lub wykonywali inną pracę zarobkową albo prowadzili pozarolniczą działalność (tj. podlegają obowiązkowi ubezpieczeń społecznych). Podjęcie pracy zarobkowej może spowodować bowiem zmniejszenie wysokości pobieranego świadczenia lub jego zawieszenie. Aby uniknąć zwrotu nienależnych pieniędzy, potrzebna jest więc bieżąca informacja o przychodach. Zaświadczenie to należy przesłać po zakończeniu roku, w terminie do ostatniego dnia lutego.

Ważne! Nie każdy dochód powoduje konieczność informowania ZUS. Powstaje on tylko wtedy, gdy emeryt lub rencista podlega obowiązkowo lub dobrowolnie ubezpieczeniom społecznym. Należy mieć tu na uwadze, że o konieczności informowania ZUS decyduje sam tytuł do ubezpieczeń społecznych, a nie faktycznie odprowadzone składki.

Przykład 1:

W 2018 r. firma zawarła umowę o dzieło z emerytem w wieku 63 lat. Emeryt i firma nie muszą informować ZUS o osiągniętych dochodach za ubiegły rok.

Przykład 2:

W 2018 r. firma zatrudniała na umowę o pracę emeryta w wieku 49 lat. Jednocześnie z emerytem zawarto też umowę o dzieło. Do 28 lutego 2019 r. należy przekazać do ZUS informację o dochodach osiągniętych z tytułu umowy o pracę i umowy o dzieło, gdyż obie umowy stanowiły tytuł do ubezpieczeń społecznych.

Działalność objęta obowiązkiem ubezpieczeń społecznych

Na zawieszenie prawa do świadczeń lub zmniejszenie ich wysokości wpływa przychód osiągany z tytułu wykonywania działalności podlegającej obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. Za działalność podlegającą obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym - popularnie określaną jako dodatkowa praca zarobkowa - uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej

działalności.

Jest to w szczególności:

-   praca wykonywana w ramach stosunku pracy,

-   praca nakładcza,

-   pracy wykonywanej za granicą,

-   pełnienia służby w tzw. służbach mundurowych (np. Wojsko Polskie, Policja, Państwowa Straż Pożarna),

-   praca wykonywana na podstawie umowy zlecenia i umowy agencyjnej oraz współpraca przy wykonywaniu jednej z tych umów,

-   praca wykonywana w ramach umowy o świadczenie usług (innej niż umowa zlecenie lub agencyjna), do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz współpraca przy wykonywaniu tej umowy,

-   praca wykonywana na podstawie:

-   umowy zlecenia,

-   umowy agencyjnej,

-   innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy o zleceniu,

-   umowy o dzieło,

-jeżeli umowę taką emeryt lub rencista zawarł z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy (zawartej z innym podmiotem) wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy,

-   prowadzenie pozarolniczej działalności oraz współpraca przy jej wykonywaniu,

-   praca wykonywana w rolniczej spółdzielni produkcyjnej i spółdzielni kółek rolniczych,

-   odpłatne świadczenie pracy, na podstawie skierowania do pracy, w czasie kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania oraz

-   pobieranie stypendium sportowego,

-   pobierania uposażenia przysługującego posłom i senatorom oraz posłom do Parlamentu Europejskiego

-   pobierania wynagrodzenia z tytułu pełnienia funkcji członka rady nadzorczej.

Za przychód uważa się również kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, wypłacanego na podstawie przepisów Kodeksu pracy, i kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego.

Należy podkreślić, iż przychody - osiągane przez uczniów szkół ponadpodstawowych i studentów, którzy nie ukończyli 26 roku życia - z tytułu wykonywania umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, pozostają bez wpływu na zawieszenie lub zmniejszanie renty. Wynika to z faktu, iż osoby te nie podlegają obowiązkowi ubezpieczeń społecznych z tytułu wykonywania takiej umowy.

Zasady dotyczące zawieszalności stosuje się również do osób wyłączonych z ubezpieczenia społecznego w związku z posiadaniem ustalonego prawa do emerytury lub renty oraz osób wykonujących działalność niepodlegającą obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z uwagi na podleganie temu obowiązkowi z innego tytułu. Natomiast zasad tych nie stosuje się do honorariów z tytułu działalności twórczej i artystycznej.

Przychód wpływający na zawieszenie lub zmniejszenie świadczeń

Przychód osiągany przez emeryta lub rencistę z tytułu wykonywania określonej dodatkowej pracy przyjmowany jest w wysokości stanowiącej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Szczególne zasady dotyczą ustalania przychodu osiąganego przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność. W przypadku tych osób - zgodnie z art. 104 ust. 1a ustawy emerytalnej - przyjmuje się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne.

Przy ustalaniu, czy przychód wpływa na zawieszenie lub zmniejszenie świadczeń, obowiązuje generalna zasada, zgodnie z którą przychód uważa się za osiągnięty w miesiącu (roku) w którym został wypłacony lub przedstawiony do wypłaty.

Na zawieszenie lub zmniejszenie wysokości świadczeń wpływa także przychód osiągnięty za granicą.

Przychody, które nie podlegają rozliczeniu

Przychody uzyskane z innego tytułu niż zatrudnienie, służba lub inna praca zarobkowa albo pozarolnicza działalność pozostają bez wpływu na zawieszenie lub zmniejszenie wysokości świadczeń.

Obowiązujące przepisy przewidują również takie okoliczności, które wyłączają niektóre przychody z rozliczania, mimo że zostały one uzyskane z wymienionych wyżej tytułów.

Które świadczenia podlegają zasadom zawieszalności, a które są wyłączone lub częściowo podlegają zawieszalności

W przypadku, gdy emeryt lub rencista osiąga przychód z tytułu działalności objętej obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi, zawieszeniu lub zmniejszeniu podlega:

-   emerytura przysługująca osobie, która nie ukończyła powszechnego wieku emerytalnego,

-   renta z tytułu niezdolności do pracy,

-   renta rodzinna, do której uprawniona jest jedna osoba,

-   część renty rodzinnej, do której uprawniona jest osoba osiągająca przychód,

-   renta inwalidy wojskowego, którego niezdolność do pracy nie pozostaje w związku ze służbą wojskową, pobierającego świadczenie na podstawie ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin oraz renta rodzinna po tym inwalidzie,

-   renta z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy, zaistniałym przed 1 stycznia 2003 r. wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy lub chorobą zawodową.

Nie wszystkie świadczenia wypłacane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych podlegają zawieszalności za cały okres ich pobierania.

Niezależnie od wysokości przychodu osiąganego przez osoby uprawnione do ich pobierania, zawieszeniu ani zmniejszeniu nie podlegają świadczenia:

-   emerytów, którzy powszechny wiek emerytalny ukończyli przed podjęciem pracy zarobkowej lub przed przejściem na emeryturę,

-   osób uprawnionych do renty: inwalidy wojennego, z tytułu pobytu w obozie i w miejscach odosobnienia i rent rodzinnych po tych inwalidach,

-   osób uprawnionych do renty inwalidy wojskowego w związku ze służbą wojskową i renty rodzinnej po żołnierzu, którego śmierć pozostaje w związku ze służbą wojskową,

-   osób, które osiągały przychód z tytułu pracy nie podlegającej obowiązkowi ubezpieczeń społecznych (np. samoistna, a więc nie wykonywana na rzecz pracodawcy, umowa o dzieło), bowiem przychody z takiej pracy pozostają bez wpływu na wysokość należnych świadczeń,

-   osób, które zgłosiły wniosek o zawieszenie świadczenia i przez cały rok kalendarzowy emerytura lub

renta nie była im wypłacana, a więc skorzystały z możliwości zawieszenia świadczenia, bez wskazywania przyczyny złożenia takiego wniosku,

-   osób, które mają ustalone prawo do emerytury i przez cały rozliczany rok kalendarzowy kontynuowały zatrudnienie w ramach tego samego stosunku pracy i na rzecz tego samego pracodawcy, u którego pracowali przed przejściem na emeryturę.

Natomiast częściowej zawieszalności podlegają świadczenia:

-   emerytów, którzy powszechny wiek emerytalny ukończyli w ciągu roku kalendarzowego,

-   osób, które zgłosiły wniosek o zawieszenie świadczenia i przez część roku emerytura lub renta nie była im wypłacana, a więc skorzystały z możliwości zawieszenia świadczenia, bez wskazywania przyczyny złożenia takiego wniosku,

-   osób, które mają ustalone prawo do emerytury i przez część roku kontynuowały zatrudnienie w ramach tego samego stosunku pracy i na rzecz tego samego pracodawcy, u którego pracowali przed przejściem na emeryturę.

Szczególne zasady zawieszania lub zmniejszania świadczeń mają miejsce w przypadku tzw. świadczeń zbiegowych.

Obowiązki emerytów i rencistów oraz płatników składek

Ustawa emerytalna nakłada na emerytów i rencistów oraz płatników składek obowiązek zawiadomienia organu rentowego o podjęciu dodatkowej pracy zarobkowej i o wysokości osiąganego z tego tytułu przychodu.

Osoby po raz pierwszy ubiegające się o emeryturę lub rentę informację taką umieszczają we wniosku o świadczenie.

Natomiast osoby podejmujące dodatkową pracę zarobkową, a już uprawnione do świadczeń, zobowiązane są do przesłania Oddziałowi ZUS stosownej informacji. Można tego dokonać na formularzu ZUS EROP (wcześniej był to druk ZUS Rw-73) lub też w inny sposób. Istotne jest, aby z zawiadomienia tego wynikało, od kiedy została podjęta dodatkowa praca zarobkowa i jaka jest wysokość przychodu.

Przekazanie ZUS-owi tego zawiadomienia ma bardzo istotne znaczenie dla późniejszego rozliczenia emerytury lub renty. Jego brak skutkuje rozliczeniem świadczenia i dochodzeniem zwrotu nienależnych świadczeń za okres 3 lat kalendarzowych poprzedzających rok, w którym zostanie wydana decyzja o rozliczeniu emerytury lub renty.

Natomiast powiadomienie Oddziału ZUS o podjęciu pracy i osiąganych zarobkach ogranicza możliwość dochodzenia zwrotu nienależnych świadczeń wyłącznie do jednego roku kalendarzowego poprzedzającego rok wydania decyzji o rozliczeniu świadczenia.

Z obowiązku tego nie zwalnia świadczeniobiorcy fakt, że ZUS został powiadomiony o powyższych okolicznościach przez płatnika składek.

Z art. 138 ust. 5 ustawy emerytalnej wynika jednoznacznie, że zwrot nienależnie pobranych świadczeń za okres nie dłuższy niż 1 rok kalendarzowy poprzedzający rok wydania decyzji rozliczającej, dotyczy wyłącznie tych świadczeniobiorców, którzy powiadomili ZUS o osiąganiu przychodów.

Rozliczanie świadczeń emerytalno-rentowych z tytułu osiąganych przychodówprócz zawiadomienia ZUS o dodatkowej pracy zarobkowej należy co roku - do końca lutego - dostarczyć do ZUS zaświadczenie (oświadczenie) o wysokości przychodu za ubiegły rok. Na tej podstawie ZUS ustali, czy wypłacał świadczenie w prawidłowej wysokości.

Jakie dokumenty są wymagane?

-   zaświadczenie o wysokości przychodu od pracodawcy, zleceniodawcy lub innego płatnika składek, a w przypadku osoby pełniącej służbę - od właściwej jednostki organizacyjnej,

-   w przypadku osób prowadzących działalność pozarolniczą - oświadczenie o podstawie wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe,

-   w przypadku osób osiągających przychód z tytułu działalności wykonywanej za granicą w państwie, z którym Rzeczpospolitą Polską łączy umowa w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, zaświadczenie o wysokości osiągniętego w ubiegłym roku kalendarzowym przychodu wystawione przez zagranicznego pracodawcę lub inny zagraniczny podmiot właściwy do wydania takiego zaświadczenia w myśl ustawodawstwa państwa, w którym osiągnięty został przychód,

-   w przypadku osób osiągających przychód z tytułu działalności wykonywanej za granicą w państwie, z którym Rzeczpospolitej Polskiej nie łączy umowa w dziedzinie ubezpieczeń społecznych - oświadczenie o wysokości przychodu osiągniętego w ubiegłym roku kalendarzowym.

Gdzie i w jaki sposób złożyć dokumenty?

Dokumenty można złożyć:

-   osobiście lub przez pełnomocnika w dowolnej jednostce organizacyjnej ZUS,

-   za pośrednictwem: operatora pocztowego, płatnika składek, polskiego urzędu konsularnego.

Jak i kiedy ZUS załatwi sprawę?

Rozliczenia dokonuje organ rentowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej lub jednostka organizacyjna Zakładu wyznaczona przez Prezesa ZUS.

Po analizie dokumentacji oraz ewentualnym przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego organ rentowy wydaje decyzję.

W przypadku, gdy emeryt lub rencista osiąga przychód w kwocie:

-   niższej niż 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, to świadczenie wypłaca się w przysługującej wysokości

-   przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, nie wyższego jednak niż 130% tego wynagrodzenia, świadczenie będzie wypłacane w zmniejszonej wysokości;

kwota zmniejszenia nie może być wyższa od kwoty maksymalnego zmniejszenia, określona w ustawie emerytalnej jako:

-24% kwoty bazowej obowiązującej przy ostatniej waloryzacji w 1998 r. - w przypadku emerytury i renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy z uwzględnieniem waloryzacji

-18% kwoty bazowej obowiązującej przy ostatniej waloryzacji emerytur i rent w 1998 r. - w przypadku renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy z uwzględnieniem waloryzacji

-20,4% wskazanej wyżej kwoty bazowej - w przypadku renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna